Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Gesticht Reinier van Arkel in ‘s-Hertogenbosch

Kloosters

Dit huis aan de Hinthamerstraat werd in 1442 gesticht voor de ‘sinnelozen’, het was de oudste psychiatrische inrichting van Nederland. Het complex is nog steeds in gebruik.

Foto: J. Smits, 2009Het voorste deel van de oorspronkelijke behuizing is in 1686 afgebroken en vervangen door een groter gebouw. In 1767 werd het pand opnieuw vergroot. In 1838 breidde architect P.J. de Zutter het gebouw uit, daarbij kreeg het zijn huidige aanzien. De panden Den Hopwagen, Het Hoefijzer en Het zwart Lam werden toen ook bij het gebouw getrokken.

Nieuwe uitbreidingen vonden plaats in 1846 en 1852. De aangrenzende garnizoensbakkerij werd in 1905 aan het complex toegevoegd. De hoofdingang is in de Bethaniëstraat op nummer 2.

In 1853 begonnen de Broeders van Dongen met de verpleging. Ze vertrokken in 1976 naar de Sint-Jorisstraat. In 1869 vroeg het College der Regenten van de Godshuizen Zusters van Barmhartigheid van Ronse te sturen naar het psychiatrisch instituut Reinier van Arkel. De psychiatrische gezondheidszorg is de belangrijkste taak geworden voor de zusters in Nederland. Ze werkten er tot 1970.

De pleisterlaag van de streng classicistische gevel aan de Hinthamerstraat gaat schuil achter dikke verflagen. Bij de ingangspartij is een gevelsteen aangebracht met het jaartal 1838. Op de eerste etage hebben de ramen ijzeren balustrades.

Gevelsteen (foto: © Piet de Kort, 1966)

Bronnen

Gegevens: J. Smits, Vademecum van religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant, Alphen aan de Maas, 2010

Foto's

  1. Gevel (foto: © J. Smits, 2009)
  2. Gevelsteen (foto: © Piet de Kort, 1966)

De foto's bij dit verhaal zijn aangepast op 14 januari 2019. Redactie.

25

Reacties (25)

piet de kort zei op 16 januari 2019 om 18:26 uur

Vroeger sprak men van "sinnenlose". De verzorging was ook zeer semier. De klienten zaten vast aan kettingen en vast op bed of zelfs in een bad met water.
Als je dit hoort dan is dat gelukkig veel veranderd. Het was zelfs een gebruik dat tijdens de kermis in de stad er kijkdagen waren. Daarom kun je wel zien, of zeggen, dat het gelukkig veel veranderd is, en dat het nu meer menswaardiger is.

Rini de Groot. zei op 16 januari 2019 om 21:24 uur

Het woord 'Kijkdagen' is dan ouder dan ik dacht.
Een collega behoorlijk ziek tijdens de vakantie in Spanje bezigde dat woord ook.
Hij streed ervoor op te knappen want wilde geen 'Kijkdagen' aan zijn kist.
Ik hoorde vertellen dat een meisje daar zou gaan werken maar werd medisch afgekeurd, zij kon niet tegen de tocht, wie is daar wel tegen bestand ?
Misschien is dat voor haar toch een uitslag geweest wanneer ik het verhaal lees.

Hilde JansmaBHIC zei op 17 januari 2019 om 08:34 uur

De geschiedenis van de psychiatrie en hoe er met 'sinnenlosen' werd omgegaan is inderdaad duister. Denk maar aan tentoonstellingen (kijkdagen), vastketenen, luizenplagen door slechte hygiëne, zelfs waterboarding en dat soort praktijken. Zelfs toen het begrip ontstond dat patiënten behandeld konden worden, bleef hun situatie niet heel menswaardig; behandelingen zoals elektroshocktherapie en lobotomie werden in de jaren vijftig grootschalig toegepast. Wat dat betreft heb je gelijk Piet, dan is er in vergelijking met nu toch een hoop voor het positieve veranderd.

Annette zei op 17 januari 2019 om 14:34 uur

Zo rond 1500 was er in ieder geval al een reglement voor wat betreft het bezichtigen van de zinnelozen. Voor een stuiver in de collectebus kon men terecht in het gasthuis. Alleen op de Vastenavond, als de patienten (toendertijd kinderen genoemd) warm wittebrood als traktatie kregen, werd er niemand toegelaten.
Op zijn sterfbed (19.11.1439) had Reinier van Arkel aangegeven dat zijn vermogen moest worden bestemd voor de bouw van een nieuw gasthuis. Alle gasthuizen waren bestemd voor de ‘armen’, maar in dit geval ging het over een bijzondere groep armen namelijk zij, die ”zinneloos zijn en hun zinnen niet meer meester zijn en wel in die mate, dat men ze van noetewegen spannen, bynden ende sluyten moet”.
Voor zover bekend was Reinier van Arkel bij zijn overlijden ongehuwd en had als enige nakomeling een onwettige dochter Liesbeth, waarvoor in het testament een gedeelte van het vermogen werd gereserveerd.
Het nieuwe gasthuis van de Reinier van Arkelstichting lag op het Hinthamerseinde (nu Hinthamerstraat) en nog steeds op dezelfde plaats als waar het tegenwoordige psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel is gevestigd.

Mariët BruggemanBHIC zei op 18 januari 2019 om 13:25 uur

Bedankt voor je toelichting Annette. Mooi om zo meer te lezen over de oorsprong van het gesticht en om te zien dat de 'kijkdagen' dus al in 1500 gangbaar waren.

AWM Jongenelen simons zei op 10 juli 2019 om 18:00 uur

waren er ook vrouwen in het instituut?
BV om voor hun man te zorgen, of werden er vrouwen verpleegd?
stonden ook huisjes voor incomplete gezinnen

Annette zei op 11 juli 2019 om 14:07 uur

Er waren zowel vrouwen als mannen opgenomen en deze mensen werden verzorgd door een echtpaar, geassisteerd door een dienstbode. Later nog aangevuld door een knecht. Na 1837 was er plaats voor 60 patiënten, die door verpleegkundig personeel werden verzorgd.
Bij opname moesten de patiënten al hun bezittingen afstaan en later werd er kostgeld in rekening gebracht, veelal in natura.

AWM Jongenelen Simons zei op 11 juli 2019 om 14:18 uur

mijn overgrootmoeder woonde er tot ze in 1943 gestorven is.
Ze had ook een zoontje dat daar woonde, maar dat stond ook geregistreerd in St.Michielsgestel.
Ze staat geregistreerd op de gezinskaart van de fam. Spierings Tiggelen.
Bleven kinderen bij hun moeder of werden ze opgenomen in een internaat of kostschool bij de broeders of zo?

Annette zei op 11 juli 2019 om 14:37 uur

Normaal gesproken bleven de kinderen gewoon thuis wonen als de moeder opgenomen werd. De vader of de familie nam dan de zorg over. Er werd misschien wel eens een uitzondering gemaakt, maar daar heb ik niets van terug kunnen vinden.

AWM Jongenelen Simons zei op 11 juli 2019 om 17:35 uur

Petrus is geboren op 19-08-1907 te Etten-Leur. Staat geregistreerd in Vuhgt en St.Migielgestel. Misschien zijn al zijn gegevens nog niet openbaar. Heb wel de geboorte akte. Misschien was Johanna Robbeson Oomen er Dienstmeid?
Ze was getrouwd met Arnoldus Robbeson die op 08-12-1926 overleed te Etten-Leur. Johanna had 15 kinderen waar van 2 meisjes en waarschijnlijk petrus in leven zijn gebleven. Is te achterhalen waarom Johanna in het Reinier van Arkel zat? Er is rond die tijd een baby van haar dochter van 5/6 weken naar Antwerpen verdwenen, weet niet of dat er wat mee te maken had. Het waren moeilijke tijden toen.

Norah zei op 11 juli 2019 om 20:20 uur

Dag A.,

U kunt altijd proberen om een persoonskaart(en) bij het CBG in Den Haag van deze personen aan te vragen. Men moet dan wel rond 1939 nog in leven zijn geweest..
Ik wil best geloven dat dit moeilijke tijden voor de familie geweest zijn, 15 kinderen, en 12 overleden.... Vreselijk! Mogelijk is dit ook de reden waarom uw overgrootmoeder in een instelling is opgenomen. Gegevens hiervan zijn wel vaak privé.
Mvg.

AWM Jongenelen Simons zei op 12 juli 2019 om 12:55 uur

Klop , heb bij Reinier van Arkel al na gevraagd , deze gegevens blijven ook na overlijden gesloten . Op de persoons kaart staat Johanna vermeld als hoofd van het gezin, haar man is in 1926 overleden.

Annette zei op 12 juli 2019 om 13:07 uur

Johanna Robbeson Oomen en haar zoon Petrus Robbeson staan beide geregistreerd als patient; zie www.erfgoedshertogenbosch.nl

Identificatie NT000313734
Datum 23/7/1918
Soort Patiënten
Toegang Stamboeken Voorburg (patiëntenregisters) (Vught)
Inventarisnummer 104-12
Folio 215
Naam archief Godshuizen, Voorburg
Archiefnummer 309
Datum ontslag 12/2/1935
PersonenNaam: Robbeson, Petrus
Rol: Patiënt
GeboorteDatum: 19/8/1907

Johanna Oomen staat geregisteerd als patient d.d. 21.11.1919; zonder verdere informatie. Misschien zijn op verzoek de gegevens in te zien?

Johanna Robbeson Oomen is op 09.07.1943 in Den Bosch overleden op 77 jarige leeftijd. Ze was geboren in Hoeven en woonachtig in Etten-Leur, weduwe van Arnoldus Robbeson en dochter van Adriaan Oomen en Wilhelmina van Stratum, beide overleden.

AWM Jongenelen Simons zei op 12 juli 2019 om 15:41 uur

De gegevens van Johanna heb ik , wist niet dat Petrus ook patient was.
Maar kon niet achterhalen of Johanna het Rienier van Arkel gesticht is overleden,
Doen ze geen uitspraak over. Maar Ga zoeken op bovenstaande link.
Weer wat wijzer dank u wel voor alle moeite.

Annette zei op 12 juli 2019 om 19:30 uur

Graag gedaan.
De aangifte van overlijden van Johanna Oomen in 1943 wordt gedaan door Antonius van Leeuwen van beroep portier. In zijn trouwakte staat als beroep van Antonius vermeld portier van een krankzinnigeninstituut. Het adresboek uit 1943 van Den Bosch vermeldt: Leeuwen, A. van (portier bij Reinier van Arckel)
Eikendonkplein 29. Voor mij is het zeker dat Johanna Oomen in het Reinier van Arkelgesticht is overleden.
adres is te vinden in: http://www.bossche-encyclopedie.nl/_index.htm

Norah zei op 12 juli 2019 om 20:05 uur

Als je dit alles zo bekijkt, zou zoon Petrus nog geen elf jaar oud zijn als hij in een dergelijke instelling werd opgenomen, ontslagen toen hij 27 jaar oud was. Waarom, wel erg jong...wat is er van hem geworden?

Norah zei op 12 juli 2019 om 20:23 uur

En 10-10-1914 vertrok hij vanuit Etten-Leur naar Sint-Michielsgestel, slechts 7 jaar oud.
www.westbrabantsarchief.nl

Annette zei op 12 juli 2019 om 21:26 uur

Zoon Petrus gaat van tehuis naar tehuis. Vermoedelijk was hij verstandelijk gehandicapt. En zo ging dat vroeger, zeker als de moeder niet voor het kind kon zorgen

www.salha.nl heeft 2 inschrijvingen

Streekarchief Langstraat Heusden Altena, Bevolkingsregister, 1928-1939
Verpleegden St. Norbertus gesticht Elshout

Nr. 8 Robbeson Petrus, geboren 19.08.1907 Etten, ingeschreven 26.03.1935 vanuit Vught en uitgeschreven 16.07.1938, vertrokken naar Eindhoven, Huize St.Jozefdal aan de Nunenscheweg

Nr. 17 Robbso(n)m Petrus, geboren 19.08.1907 Etten, ingeschreven 20.09.1939 vanuit Eindhoven Eckartseweg 1 .

Petrus Robbesom gaat later weer terug naar Eindhoen, want op 24.02.1952 is Petrus Robbesom op 44-jarige leeftijd overleden in Eindhoven.

Zie https://www.rhc-eindhoven.nl/

AWM Jongenelen Simons zei op 14 juli 2019 om 09:44 uur

Als ik dit zo lees,krijg ik het vermoeden dat haar opname te maken heeft met het vertrek van haar kleinzoon Arnoldus naar Antwerpen. Haar dochter woonde in die tijd thuis,was ongehuwd en had geen werk, haar zoon Arnoldus is geboren op
3 Juli 1910 en op 16 augustus vertrokken naar Antwerpen. Johanna haar moeder is 8 weken later op genomen in het Reinier van Arkel. Is er achter te komen of dit verband houd met elkaar ?

Norah zei op 14 juli 2019 om 12:23 uur

Ik denk dat je sommige feiten door elkaar haalt. Johanna Oomen is pas op 19-11-1919 naar Vught vertrokken. Dit volgens het archief Den Bosch, plus het www.westbrabantsarchief.nl
Nu een eeuw later wordt het slechts gissen wat ooit de reden(en) geweest is. Het besluit lag bij de psychiaters.

AWM Jongenelen Simons zei op 14 juli 2019 om 17:19 uur

Zou kunnen, komen we nooit meer achter, de enige kans op informatie is de familie
Van Arnoldus in Belgie. Hoop dat zijn kleindochter meer informatie heeft.
Ze vindt het heel belangrijk om te weten wat haar roots is.
Bedankt voor de informatie en de moeite. Het hele verhaal gaat een eigen leven lijden. En alles was mogelijk in die tijd.
Groetjes

Norah zei op 14 juli 2019 om 20:02 uur

Ik begrijp het, het gaat jullie erom of de gesteldheid van Johanna O. genetisch bepaald is of niet. Ik dacht dat jezelf van Arnoldus(of een broer) afstamde.
Het is nu precies 76 jaar geleden dat Johanna overleden is, je verwacht dat de Stichting nu haar status/dossier zou tonen...
Mvg.

AWM Jongenelen Simons zei op 15 juli 2019 om 18:04 uur

Mijn oma de moeder van mijn vader is een dochter van Arnoldus Robbeson en Johanna Robbeson Oomen. Dus Het zijn de opa en oma van mijn vader.
Er komen is de familie van mijn vaders kant dingen voor die daar wel mee in verband gebracht kunnen worden.
Maar denk niet dat we daar nog achter kunnen komen.
Als mensen in die tijd dement waren, werden die ook in Reinier van Arken opgenomen, of alleen psychiatrische patienten.?

Norah zei op 15 juli 2019 om 20:11 uur

Ik had al door hoe de vork in de steel zat;) betreffende de familierelatie, namelijk door je meisjesnaam.
Buiten Petrus en Wilhelmina, was er nog Anna die naar Rotterdam is vertrokken en daar met Wouter Toebak is getrouwd. Maar dat weet je wel, denk ik.
Of er ook demente mensen in deze instelling werden opgenomen, is mij niet bekend. Mogelijk weet iemand anders dit ?
Je overgrootmoeder heeft er 24 jaar doorgebracht, m.a.w. ze was pas 53 toen ze erheen ging.
Mvg.

AWM Jongenelen Simons zei op 16 juli 2019 om 13:34 uur

Er is heel wat gebeurd in haar leven, in 13 jaar 15 kinderen op de wereld gezet.
waar van er 12 kort na de geboorte overlijden, het laatste kind Petrus vermoedelijk geestelijk gehandicapt is,een dochter die ongehuwd op 7 juli 1910 van een zoontje bevalt dat 6weken oud naar Antwerpen verdwijnt waarschijnlijk met een zus van haar man. ken het huisje waar ze gewoond hebben, haar dochter heeft daar ook gewoond tot 1962 . Je zou voor minder over de rooie gaan.
Jammer dat het Reinier van Arkel geen inzage geeft, er komen in de familie van haar kinderen en klein kinderen verschillende "labiele" mensen voor om het netjes te zeggen. Die je naar het lezen van Johanna haar levens verhaal wel kunt plaatsen, maar nooit zeker kunt weten.
Hoop dat er nog gegevens boven water komen, of dat haar achterkleindochter uit Belgie ,bij haar familie wat meer te weten komt. wat Petrus betreft, die zal gezien de geboorte van Johanna,s kleinzoon misschien niet meer te handhaven zijn geweest,wat best triest is. Ze woonde met haar man Petrus en haar dochter
plus kleinzoon in een klein huisje. Was een triest bestaan. Gelukkig is heden ten dagen alles beter geregeld, al blijven het ingrijpende dingen..
Hoop dat Petrus ondanks alles een goed leven heeft gehad.

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.