Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Sacramentaliën en andere gebruiken

Rooms prentenboek

Hoe meer je er over nadenkt, hoe meer herinneringen er komen bovendrijven die passen binnen “wierook, wijwater & worstenbrood”. Soms zijn het op zichzelf staande gebruiken, soms is er een verband tussen de verschillende zaken. Zo’n verband kan zijn dat ze vallen onder de zogenaamde Sacramentaliën.

Wijwatervat in de kerk van Berkel. Foto: © Cees van der PoelRondom deze Sacramentaliën gelden kerkelijke regels, maar ik wil vooral herinneringen oproepen. Voor de definities heb ik wel teruggegrepen op kerkelijke geschriften. Sacramentaliën zijn heilige tekenen of heilige handelingen door middel waarvan zegen wordt gegeven.

Het christelijk leven wordt niet alleen door de liturgie gevoed, maar ook door allerlei vormen van volksvroomheid. De Kerk is erop bedacht er het licht van het geloof over te laten schijnen en begunstigt de vormen van volksvroomheid die een evangelisch instinct en een menselijke wijsheid uitdrukken en die het christelijk leven verrijken.

Typische sacramentaliën zijn het wijwater, de wijding van een klok of orgel, zegening van een voertuig of huis, de Blasiuszegen, het askruisje, de palmtak, de paaskaars en op Maria-ten-hemel-opneming de kruidenwijding. In dit verhaal ga ik in op enkele Sacramentaliën, met als hoofdbestanddeel: wijwater.

Het speelde al een tijdje door mijn hoofd: wijwater is eigenlijk een verzamelnaam voor water dat voor verschillende kerkelijke doeleinden wordt gewijd. Water symboliseert reiniging en nieuw leven.

Wijwatervat in de kerk van Berkel. Foto: © Cees van der Poel.

Maar door de besprenkeling met wijwater werd het onderwerp feitelijk aan het “profane” gebruik onttrokken kwam het onder een soort bescherming.

We kregen er dikwijls mee te maken. Al vroeg, als doopwater. Later, vóór de hoogmis, terwijl het koor zong Asperges me. De priester liep door de middelgang van de kerk en zegende onderwijl de aanwezigen. Dat deed hij met een gewone wijwaterkwast (met houten of metalen steel) of met een zogenaamde aspergil, een metalen staaf met een hol metalen bolletje met gaatjes waarin een sponsje zat.

Er waren priesters die echt iedereen in de kerk met wijwater wilden bereiken vanuit de middelgang en die de kwast dus flink diep in de wijwateremmer, gedragen door de misdienaar, sopten en ja, sommige mensen kregen aardig wat druppels over zich heen. Bij een uitvaart werd ook weer wijwater gebruikt. Maar ook bij binnenkomst en verlaten van de kerk werden de vingers in een wijwatervat gestoken en werd daarmee een kruisteken gemaakt.

Thuis hadden we ook een wijwatervaatje. Met een palmtakje om er mee te sprenkelen, bijvoorbeeld bij onweer. Gewijd water werd ook gedronken en meegenomen van bedevaartplaatsen. Ik noem bijvoorbeeld Lourdeswater, dat voor het thuisfront in flessen en zelfs jerrycans werd meegbracht.

Wijding van klok en orgel kan ik me niet herinneren.

Zegening van een voertuig of huis gebeurde ook weer met wijwater. En er zijn nog steeds autozegeningen en paardenzegeningen. Maar ook kantoren en wegen werden ingezegend. Ik herinner me, dat ergens een tunnel officieel werd geopend zonder inzegening. Een verontruste pater is toen op eigen gelegenheid door de tunnel gelopen met een flesje wijwater en heeft zo alsnog de zegening uitgevoerd.

Berghem, zegening nieuwe brandweerauto, 1955. Foto: Collectie BHIC, fotonr. 1611-000151.

4

Reacties (4)

Mariët Bruggeman zei op 23 april 2019 om 09:58 uur

Bedankt Jan, voor het onder de aandacht brengen van deze gebruiken. Goed om de achtergrond ervan te weten en op deze manier vast te leggen.

Martien v, Dooren zei op 8 juli 2019 om 16:34 uur

Dat alles heb ik persoonlijk nog allemaal meegemaakt Elsendorp is een kerkdorp van Gemert , daar is de Pastoor op een dag begonnen met het zegenen van autos en kreeg de bestuurder een medaille van St. Christoffel die je beschermde tegen ongelukken.
Wt het kosten weet ik niet meer het was in ieder geval niet gratis .Er ging een verhaal als je harder reed als 100 Km kan sprong St. Christoffel er af.
In 1948 zat ik op de ambachtsschool tijdens de Godsdienst les zei de Kapelaan ,
als je thuis nog een klein beetje wijwater in een fles hebt kun je dat aanlengen met leidingwater ., daarop zei ik , als dat waar is dan giet ik het wijwater in get riviertje de Rips die staat in verbinding met de Aa die weet met de Maas.
Verder kwam ik niet de Kapelpaal viel tegen mij uit ,, van hou jij je brutale mond en nog veel meer vermaningen .
Hij lokte het zelf uit door zijn verhaal nu denken de mensen er geheel ander over wijwater.

Marilou Nillesen zei op 9 juli 2019 om 10:01 uur

Dank voor je reactie, Martien. Dat inzegenen van auto's is waarschijnlijk voor een grote groep mensen nog heel herkenbaar. Dat St. Christoffel eraf zou springen als je harder reed dan 100 km, is wel een mooie waarschuwing (het zou nog mooier zijn als het echt zou werken ;)

Ook jouw voorval met de kapelaan zal bij veel mensen herinneringen oproepen. Mooi hoe je dit hebt verwoord, bedankt!

Malika Ann zei op 15 juni 2022 om 08:29 uur

@martien v. Dooren.
Schitterende redenering. En een hele correcte. Ipv van een bolwassing had je een beloning moeten krijgen voor je schitterende redenering. Ik moet zeggen, ik lag strijk. Ik zag het zo gebeuren.
Ik ben eenaal als verpleegkundige mee geweest met de lourdes bedevaarttrein. Ik vond het heel aandoenelijk. Zieke mensen die hun laatste hoop hadden gevestigd in het ijskoude bad in de grot. Om toch maar genezing te verkrijgen, om weer te kunnen lopen. Om toch ietsje langer te mogen leven. Het was in een lange trein, in de terugkeer in een bloedhete trein zonder verwarming. Ik ben nog steeds verwonderd dat zr niemand is gestorven van de hitte. De hele nacht rondlopen met ijskoud water om de mensen tich wat te verfrissen. Die terugkeer was letterlijk een hel. Toen mijn shift erop zat ben ik in de wagon waar de valiezen opgestapeld lagen gaan slapen. Want daar mochten de raampjes open. We lagen daar mzt enkele jongeren te slapen, zwemmend in hzet zweet. Ik had dit graag nog eens gedaan. Ik vond het leuk. Smorgens de mensen gaan wassen en aankleden. En dan was je vrij tot 18u en dan was het mensen verfrissen en in bed steken. En dan de bloemetjes buiten zetten... met al de verpleegkundigen en de brancardiers. Neen dit was een echte belevenis met een dubbel gevoel. Nooit meer en volgend jaar opnieuw. Op die trein werd in het terugkeren ook de mensen continu met lourdeswater besprenkeld. Je weet maar nooit dat je nog genezing kreeg op de trein. Mensen die weenden omdat ze niet waren genezen. Enz. Het was een vreemde reis... maar blij dat ik het heb mogen meemaken...

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.