Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Bidden, eten, leren en weinig vrije tijd: Het dagritme op kostscholen

Het leven voor kinderen op Brabantse internaten in de twintigste eeuw lag volgens een strak schema vast. Uit vele reacties op onze internatenkaart en een twintigtal interviews met oud-kostschoolleerlingen van verschillende internaten bij verschillende congregaties, blijkt dat de meeste kostscholen nagenoeg dezelfde dagindeling kenden.

Kapel Kweekschool Mater Misericordiae 1955
Kapel van de kweekschool Mater Misericordiae, 1955 (foto met dank aan Ans Mannaerts)

Voor bijna alle kinderen op internaat begon de dag rond 06.00 uur ’s ochtends. Vaak werd er na het opstaan eerst gebeden. Zo kan Gerry Daemen, oud-kostschoolleerling bij de Franciscanessen in Veghel van 1955-1959, zich herinneren dat elke ochtend de Angelusbellen klonken, waarop zij het Angelus moesten bidden. In de ochtend douchen was er, zeker in de jaren vijftig en zestig, voor de meeste internen niet bij. Vaak hadden de kinderen wel een waterkan bij hun chambrettes waarmee ze zich konden wassen. Na het bidden en het achter de oren wassen, vertrokken de meeste kinderen naar de kapel voor de dagelijkse ochtendmis. Bij terugkomst was het tijd voor het ontbijt, waarna de schooldag kon beginnen.

Op veel internaten waren er tot aan de jaren zestig zes lesdagen van maandag tot en met zaterdag. Zoals op de foto hieronder te zien is, bestonden de woensdag en zaterdag uit halve dagen. De foto betreft een weekkalender van Ben Boelens die tussen 1959 en 1966 op internaat De Ruwenberg in Sint-Michielsgestel verbleef. Alleen de zondag was een vrije dag waarop uitgeslapen mocht worden. Niet te lang echter, want zoals Engelbert Hendrix ons liet weten in een bericht op de pagina van Onze Lieve Vrouw Ter Duinen in Ossendrecht, moest iedereen nog altijd om 07.00 uur opstaan.

Agenda van Ben Boelens op Ruwenberg in Sint-Michielsgestel
Agenda van Ben Boelens op Ruwenberg in Sint-Michielsgestel (1959-1966)

De meeste kinderen waren het van huis uit niet gewend, maar op veel internaten kregen de kinderen om 16.00 uur nog een kleine middagmaaltijd. Deze bestond vaak uit thee met een snee brood. Op verschillende internaten stond deze maaltijd bekend als de kroet of croute. Bij de Franciscanessen in Etten bestond deze maaltijd uit een klontje brood met boter, maar bij de Franciscanessen in Veghel werd bij deze broodmaaltijd juist zoet beleg geserveerd. Ook op andere internaten, zoals Mater Misericordiae in Tilburg, was deze maaltijd bekend had deze een soortgelijke naam. Zo kon Ans Mannaerts zich dit maal herinneren als de crouté.

Na dit middagmaal was het vaak tijd om te studeren in de studiezaal. Op sommige internaten, waar deze maaltijd niet werd geserveerd, was dit direct na school. Er werd vaak één à twee uur gestudeerd voor het avondeten. Net voor of na het avondeten (afhankelijk van het internaat) werd er nog een keer gebeden. Daarna was het voor de meeste leerlingen weer terug de studiezaal in. Op sommige internaten, zoals het Kruisherencollege in Uden, moest je meer studeren naargelang je studieresultaten. Als je slechte resultaten had, zat je de hele avond in de studiezaal.

Abdij Berne, Gymnasium studiezaal.
Studiezaal van het gymnasium van de Abdij van Berne, 1947

Na het studeren was er eindelijk wat vrije tijd. Vaak slechts één à twee uurtjes per avond. Op sommige internaten hadden kinderen al vrij vanaf 19.00 uur en op andere pas vanaf 20.00 uur, maar vrijwel overal moesten ze rond 21.00 uur naar bed. Voor het bedtijd was, werd er vaak nog een bezoek gebracht aan de kapel. Op de meeste internaten moesten de leerlingen op de slaapzaal om 21.00 uur stil zijn, maar dit lukte natuurlijk niet altijd. Veel mensen kunnen zich avonden herinneren waarbij er met knuffels werd gegooid en uit ramen werd gehangen om te kunnen kletsten. Ellen Remmen, leerling van internaat Koningshof in Veldhoven in de periode 1964-1968, kan zich herinneren dat ze wel om 21.00 uur naar boven moesten, maar pas een half uur later de lichten uit moesten doen.

Vrijetijdsbesteding op Mater Misericordiae, 1955-1960 (foto met dank aan Thea Zegers)

De ene persoon had het makkelijker met de vaste dagindeling op het internaat dan de ander. Voor sommige leerlingen zorgde het strakke ritme ervoor dat ze geen tijd hadden om zich te vervelen of om heimwee te hebben. Anderen zagen het als een straf zonder einde en konden geen rust vinden tussen alle verplichtingen door.

Heb jij ook op kostschool gezeten en komt het beschreven dagritme je bekend voor? Of zagen jouw dagen er juist geheel anders uit? Laat het ons dan weten! We zijn altijd benieuwd naar ervaringen van oud-kostschoolleerlingen.

12

Reacties (12)

Tonny Habraken zei op 2 oktober 2022 om 15:32 uur

Ik heb van 1959 tot 1663 op de Kweekschool in Oirschot gezeten. Na mijn Ulojaren in Sint- Oedenrode waar ik gewoon thuis was, viel het strenge dagritme in Oirschot zonder vrijheid om naar buiten de natuur in te gaan me zwaar.
Opstaan : 6.30.De bel . Je met een kommetje water wassen (alleen van boven) , water wegbrengenen dan ging de bel weer voor de mis van 7.00 uur. Alleen een morgen in de week werd je gewekt om 6.15 uur om in ijltempo te gaan douchen op de koude voorzolder.
Ontbijt; 7.30. Brood met "muizenvleees"of kaas. Een schijfje . Brood zoveel je wilde. En lauwe thee.
Daarna naar de slaapzaal. Je bed opmaken en om 8.00 uur de bel voor de studieklas.
School 8.30 tot 12.30 uur met een pauze van een kwartier op de binnenspeelplaats.
Warm eten 12.30 uur. Soep of pap , hoofdgerecht en appel na. Vrij tot 13.00 uur.
Op woensdagmiddag was er in mijn eerste jaar op kostschool nog een wandeling in de natuur , waar ik erg van heb genoten, want Oirschot is prachtig. Helaas de leraar Nederlands , die met ons ging wandelen, stopte er na een poosje mee. De zusters waren echter "slotnonnen" en mochten niet naar buiten. Vanaf mijn tweede jaar mochten we dinsdags en donderdags tussen de middag daarom een half uurtje naar het dorp. Wel streng verboden om naar een winkel te gaan. Er was een automaat met pennywafels voor een dubbeltje. Een lekkernij.
School 13.30 tot 16.00 uur. Daarna in de keuken een korstje met boter of suiker halen en lauwe thee.
Recreatie in de recreatiezaal. Bij mooi weer ook op de binnenspeelplaats.
Studiezaal: 16.30 tot 19.00 uur.
Rozenhoedje bidden in de studiezaal en soms lessen over : hoe hoort het.
Avondeten 19.30 uur. Brood met eens in de week een ei, maar op andere dagen , een schaaltje zoet voor de hele tafel van zes personen.
Zoet : hagelslag , muisjes , jam en ook vaak een schaaltje appelmoes of rabarber. En altijd lauwe thee. Drinken , zoals water hadden we alleen , s middags bij het warme eten.
Recreatie tot 20.15 uur. Daarna weer naar de studieklas . Daar zat altijd een non( soeur) op een verhoging, de tree, die alles goed in de gaten hield. Je moest studeren .En stil zijn. Een studieboek uit de kast halen was al een uitje. De verplichte leesboeken voor je lijst, waren voor in de recreatiezaal.
Bedtijd om 21.15 uur. In stilte naar boven. Een non bij de toiletten in de gang een non bij de trap omhoog naar de zolder , een non halverwege de trap en een bij de ingang van de slaapzaal. Verder nog de nonnen op de slaapzaal, die daar ook sliepen. Zij hadden wel een deur in hun chambrette, wij een gordijn, waar onaangekondigd geregeld een non binnen kwam.
Tanden poetsen op de gang bij de wasbakken in je peignoir en om 21.45 ging het licht uit.

Tonny Habraken zei op 2 oktober 2022 om 15:45 uur

Ik voeg nog wat toe over mijn kostschooljaren.
Omdat ik het erg moeilijk had op kostschool, heb ik elke avond stiekem een dagboek bijgehouden, Deze dagboeken liggen nu in het dagboekarchief in Amsterdam. In 2017 is er een beekje uitgegeven getiteld : De puberdagboeken. Uitgegeven bij thomasrap.nl ISBN 978
94 004 07633 .

Thijs de Leeuw zei op 10 oktober 2022 om 14:58 uur

Bedankt Tonny voor het reageren en de leestip. Ik heb het even opgezocht: een publicatie van Monica Soeting en Nina Wijsbek op basis van de dagboeken in de collectie van het Nederlands Dagboekarchief (https://books.google.nl/books?id=Aqg-DwAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&… en
https://www.dagboekarchief.nl/). Bij deze ook een link naar de pagina over de kostschool in Oirschot: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/meisjesinternaat-nazareth-in-oir… Fijn dat je over deze periode nog meer hebt willen vertellen! Door deze manier van beschrijven gaat het allemaal echt leven. Brood met "muizenvlees"? Wat was dat dan? Wat mij ook in dit verhaal weer opvalt, is hoe vol de dagen waren ingedeeld. Zelfs 'recreatietijd' komt zo niet echt over als een moment waarop je echt kon ontspannen, omdat ook daar een vaste/verplichte tijd voor was. Wat waren nu de leukste bezigheden om deze eentonigheid mee te doorbreken?

Denise zei op 18 januari 2025 om 12:49 uur

Very interesting reading! Thank you for sharing :-)
I am half Norwegian half Dutch, seeking information about St. Ursula Lyceum of Roermond in in the 1950´s, where my mother was a student. I know this is outside your geographical area, but I am a kind of desperate, because there is hardly anything to find on the Internet. I can read Dutch but not speak/write it. My mother met her Norwegian husband at the university of Utrecht, they moved to Norway in 1970 and she sadly passed away in 1994.
I would like to rewrite her history and would be very grateful if you could give me some useful leads! As a foreigner its hard to find out where to seek.
All relevant information is welcome: denisewergel@gmail.com
Thanks a lot in advance.
Kind regards, Denise, Oslo/ Norway

Norah zei op 18 januari 2025 om 13:18 uur

Dag Denise,

Voor de provincie Limburg kun je dit archief proberen:
https://historischcentrumlimburg.nl

Mvg.

Norah zei op 18 januari 2025 om 13:27 uur

Het Ursulalyceum was geen internaat/kostschool, zoals de hierboven vernoemde.

Norah zei op 18 januari 2025 om 13:36 uur

Sorry, het is wat ingewikkeld, maar dit lyceum kan even goed een internaat geweest zijn.

Denise zei op 18 januari 2025 om 14:28 uur

Hi Nora
Thank you for the link, hopefully it can help a little at least.
Yes, it definitely was an Internaat, my mother has told me that.

Norah zei op 18 januari 2025 om 14:58 uur

Dag Denise,

Misschien vind je dit wel aardig om te weten, misschien ook niet... Maar zelf heb ik ook op een R.K. meisjeslyceum van de zrs. Ursulinen in Maastricht gezeten, het Jeanne d' Arclyceum. Hier was geen internaat aan verbonden. Ik bezocht dit wat later dan je moeder.
In die jaren had je de H.B.S. A en B.(duurde 5 jaar) en Gymnasium Alpha en Bèta(totaal 6 jaar).
Inclusief dan de brugklas.

De zusters Ursulinen behoorde tot een elitaire orde, de "werkzusters" werden met -soeur- aangesproken, de zgn. (betere) zusters met -mère- . Toen ik er op kwam liep er nog één zuster rond, de rest v.d. leerkrachten waren leken. Deze zuster gaf Nederlands en was in feite weduwe....
Ik heb niet zo'n prettige herinneringen aan deze school, ik hoop dat je moeder het wel gezellig heeft gehad!
Mvg.

Denise Wergeland zei op 18 januari 2025 om 17:00 uur

Hi Norah,

thank you for sharing! Nice to hear about your experience, which years were you there?
Do you possibly know about any articles which describe the daily life in a Ursulinen meisjeslyceum, like Mick van Gerwen so nicely does here on this site? That would interest me a lot. Feel free to email me: denisewergel@gmail.com
Thank you in advance!
Kind regards,
Denise

Norah zei op 19 januari 2025 om 16:58 uur

Hallo Denise,

Ik bezocht het lyceum in de zestiger jaren, dus veel later dan je moeder. Dit lyceum en dat van je moeder in Roermond had geen enkele connectie met elkaar, behalve dan dat het ooit tot de orde der Ursulinen behoorde. Je moeder heeft ook op een kostschool gezeten, ik niet.
De meisjeskostschool voor Zuid-Limburg was toendertijds gevestigd in Vaals, en die was van een heel andere congregatie, niet die van de zusters Ursulinen.
Mijn leven in die jaren bestond uit leren, leren, en nog eens leren.... Heel erg saai vergeleken met de tegenwoordige tijd.
Je schreef dat je alles al op internet had proberen op te zoeken. Ook heel aardig voor jou is de site www.delpher.nl met oude krantenartikelen etc.
Ik hoop dat iemand anders nog iets voor je kan vinden! Het lastige van je vraag is dat de provincie Limburg niet zo"n geweldige site heeft als die van de provincie Brabant;) Helaas!
Met hartelijke groeten,
Norah

Denise zei op 20 januari 2025 om 00:57 uur

Thank you again for sharing, Norah!
And Delpher is great!! Very useful!
Cheers,
Denise

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.