Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

Lourdesgrotten in Noord-Brabant

Lourdesgrotten

Van februari tot juli 1858 zou de H. Maria achttien maal aan een 14-jarig Frans meisje in een grot in de Pyreneeën zijn verschenen, in de buurt van Lourdes. Het meisje, Bernadette Soubirous, kreeg pas bij de zestiende keer antwoord op haar vraag wie de hemelse dame in het wit en blauw was die aan haar verscheen: “ik ben de Onbevlekte Ontvangenis.”

Bernadette Soubirous. Bron: Wikipedia
Bernadette Soubirous. Bron: Wikipedia

Vanaf ongeveer 1875 begon men over de hele wereld kopieën van deze Lourdesgrot te bouwen. Alleen al in Noord-Brabant zijn er meer dan 100 bekend.

De verschijning van Maria in Lourdes kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Iets meer dan drie jaar tevoren, op 9 december 1854, had paus Pius IX het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria afgekondigd. Het antwoord van Maria aan Bernadette, “ik ben de Onbevlekte Ontvangenis”, maakte het verhaal van het meisje in de ogen van een aantal geestelijken geloofwaardiger, want hoe zou een 14-jarig molenaarsdochtertje van afgekondigde dogma’s kunnen weten?

Op aanwijzingen van Maria werd in 1866 een kapel gebouwd bij de grot van Massabielle, de plaats van de verschijningen. Die kapel werd al gauw te klein voor de grote toestroom van gelovigen. Daarom werd bovenop de rots een grotere kerk gebouwd, de basiliek van de Onbevlekte Ontvangenis, in 1873 ingewijd. Het jaar daarvoor was al de eerste officiële bedevaart naar de kapel gehouden.

De grot van Massabielle

De oorspronkelijke grot in Lourdes, anno 2014
De oorspronkelijke grot in Lourdes, anno 2014

Toen Pius IX in 1874 in het Vaticaan een kopie liet bouwen van de grot van Massabielle, leidde dat tot een golf van zogenaamde Lourdesgrotten overal ter wereld waarin Onze Lieve Vrouw van Lourdes vereerd werd.

Die eerste golf van Lourdesgrotten duurde van ongeveer 1875-1900. Het Vaticaan zorgde daarna nog voor een kleine opleving door in 1907 de verschijning van Maria in Lourdes op te nemen in de liturgische kalender.

De tweede golf van Lourdesgrotten ontstond toen Bernadette Soubirous in 1925 zalig werd verklaard en in 1933 heilig, dus in de jaren ’20 en ’30.

Direct na de oorlog bloeide de devotie voor Maria sterk op: velen waren Maria dankbaar voor Haar bescherming tijdens de oorlogsjaren. Dat effect werd nog versterkt toen paus Pius XII in 1950 het vierde Mariadogma afkondigde, namelijk dat van Haar Ten Hemelopneming. Zo beleefde de bouw van Lourdesgrotten zijn derde golf.

Grottenbouwers

Miniatuurgrotje in Zijtaart (foto: Frans v.d. Pol)
Miniatuurgrotje in Zijtaart. Foto: Frans v.d. Pol

Een exacte kopie op ware grootte is zeldzaam onder de Lourdesgrotten, de meeste zijn op schaal 1:4. Daarnaast zijn er ook vele miniatuuruitvoeringen bekend.

Behalve exacte kopieën maakte men ook wel fantasiegrotten, maar altijd blijft het schema intact van grot, rechts daarboven (voor de kijker) een nis met Mariabeeld (met een blauw overkleed en een rozenkrans) en links ervoor het beeld van een geknielde Bernadette, die als het ware de plaats vertegenwoordigt van onszelf. Curieus genoeg wordt dit schema heel incidenteel in spiegelbeeld gehanteerd, zoals bijvoorbeeld in Helmond.

De behoefte aan Lourdesgrotten leidde tot het ontstaan van gespecialiseerde grottenbouwers, vooral in België (waar het werkwoord rotseren of rocailleren onstond). In Noord-Brabant bouwde de firma P. Verbraak uit Tilburg (Kunstatelier St. Lucas) aan de Lourdesgrot in het processiepark in Mariahout en het Petrus Donderspark in Tilburg. In Rijsbergen leverde de Belgische firma Decor Wed. Frans Janssens & Zonen uit Westmeerbeek-Dorp een Lourdesgrot. In het laatste kwart van de 19e eeuw voerde de firma W.F. Maréchal uit ’s-Hertogenbosch tuinontwerpen voor kloostertuinen uit, vaak met Lourdesgrot, net als de gebr. W.H. en H.J. Ebben uit Cuijk (o.a. het processiepark Katwijk bij Velp).

Verspreiding

De grot in Sint-Willebrord. Foto: © Kees Wittenbols
De grot in Sint-Willebrord. Foto: © Kees Wittenbols

Lourdesgrotten komen in heel Nederland voor (bijvoorbeeld in het Friese St. Nicolaasga), maar natuurlijk vooral in het overwegend katholieke zuiden en dus ook in Noord-Brabant. Ze kwamen er op initiatief van ondernemende pastoors, die niet alleen de Mariadevotie vurig waren toegedaan, maar ook een open oog hadden voor de commerciële waarde van een goed lopend bedevaartsoord, zoals bijvoorbeeld in Katwijk en Sint Willebrord, waar zich in de bloeitijd duizenden pelgrims verzamelden.

Daarnaast verrezen de grotten vooral ook in kloostertuinen, met name in de tuinen van onderwijscongregaties (en dan vooral in het onderwijs aan meisjes). Blijkbaar gebruikten de nonnen deze vorm van Mariadevotie graag in de religieuze opvoeding van hun pupillen. Toen die kloosters in de jaren ’70 en 80’ in snel tempo leeg kwamen te staan, zijn veel van deze Lourdesgrotten verdwenen. In dezelfde tijd hadden ook de meeste 'openbare' grotten last van verloedering, als ze al niet gesloopt werden.

Roosendaal, Raadhuisstraat. Bron: West Brabants Archief, fotonr. k16563
Roosendaal, Raadhuisstraat. Coll. West Brabants Archief, nr. k16563

Maar opvallend is dat na 2000 een aantal nog bestaande Lourdesgrotten is opgeknapt, vaak op initiatief van gelovigen die behoefte hadden aan een plek voor inkeer en meditatie. En zo zien we dat terwijl de kerken leeglopen, de kapelletjes en ook Lourdesgrotten hun kaarsjes brandende houden.

Overzicht

Het thema ‘Lourdesgrotten in Noord-Brabant’ bevat op dit moment ruim 100 exemplaren plus een foto van een privégrotje in iemands achtertuin (inmiddels gesloopt). Onder die 100+ bevindt zich onder meer ook een tijdelijke en een draagbare grot (meegedragen in een processie). Het gaat zowel om nog bestaande als inmiddels verdwenen grotten.

En dit overzicht is zeker niet compleet: er hebben ongetwijfeld meer Lourdesgrotten bestaan in de provincie dan deze 100+. Een aantal van de nog bestaande grotten geniet inmiddels de status van rijksmonument.

Naar het thema Lourdesgrotten

27

Reacties (27)

Martien van Wanrooij zei op 6 oktober 2018 om 18:49 uur

Ik kom graag in Lourdesgrotten. Hoewel ik tegenwoordig niet meer echt gelovig ben - ik denk dat ik mezelf het beste als een agnost kan kwalificeren - heb ik nog altijd veel mooie herinneringen aan de RK Kerk en die grotten hebben toch iets rustgevends voor me. Ik kom vooral graag in de grot bij de parochiekerk in Mariahout, in de tuin van het Missieklooster in Aarle-Rixtel en in het processiepark in Handel.

Marilou Nillesen zei op 6 oktober 2018 om 22:06 uur

Bedankt Martien, bijzonder om te lezen dat Lourdesgrotten iets rustgevends voor je hebben. Kun je benoemen waardoor dat komt?

Ton van Riet, Gemert zei op 14 november 2018 om 15:02 uur

Jaren geleden, op weg naar de Pyreneeën, kwamen wij op een camping terecht aan de rand van Lourdes. Daar zijn we een paar dagen gebleven.
Ik ben niet iemand van “zo jongens, en nu met zijn allen “; de jaarlijkse processies naar de Lourdesgrot in Katwijk waren voor mij ruim voldoende geweest. Dus in Lourdes zelf ben ik alleen naar een van de vele banken geweest om geld te wisselen..
Toch nieuwsgierig (want in Katwijk gebeuren, zover ik weet, geen wonderen), maakte ik een praatje met de eigenaar van de camping. Terloops vroeg ik hem hoe hij, als inwoner, tegen het gebeuren in zijn stadje aankeek. Hij reageerde kort: “Mijn vader heeft hier zes jaar ziek gelegen voor hij stierf “
Ik merkte, dat voor hem het antwoord duidelijk aangaf wat hij er van vond.
(Uit materieel oogpunt is het natuurlijk wel een wonder voor de hele streek.)

Lisette Kuijper zei op 20 november 2018 om 14:06 uur

Hartelijk dank voor je reactie, Ton. Wat verdrietig voor die eigenaar van de camping en zijn vader. Zijn antwoord geeft inderdaad duidelijk aan hoe hij tegen de Lourdesgrotten en alles eromheen aankeek.

Je schrijft verder over de jaarlijkse processies naar de Lourdesgrot in Katwijk. Was dit een traditie vanuit jouw familie? Of deed het hele dorp hieraan mee?

Ton van Riet, Gemert zei op 10 december 2018 om 18:27 uur

Het was een jaarlijkse traditie. s'Morgens ging hele dorp, sommigen met paard en wagen, anderen te voet, al biddend naar Katwijk. Daar aangekomen volgden dan de gebruikelijke ceremoniën. Daarna ging iedereen op eigen gelegeheid naar huis. Dat moet geweest zijn in de tijd dat de zwarte kersen rijp waren, want ik herinner me dat we op de terugweg
ergens stiekem aan de kersen gingen, om het evenwicht tussen goed en
kwaad weer een beetje te herstellen.

Mariët Bruggeman zei op 11 december 2018 om 15:16 uur

Bedankt Ton, voor je leuke verhaal over deze jaarlijkse traditie. En dat evenwicht herstellen, dat lukte zeker goed ?

Mark Goossens zei op 13 maart 2019 om 15:34 uur

Als BHIC moet je gaan waar de feiten gaan, maar niet verder.

Dat in ogenschouw nemende stel ik voor die openingszin hier ("Van februari tot juli 1858 verscheen de H. Maria achttien maal aan een 14-jarig Frans meisje in een grot in de Pyreneeën, in de buurt van Lourdes.") te herschrijven tot zoiets als:

"Een 14-jarig Frans meisje beweerde dat de H. Maria van februari tot juli 1858 achttien maal aan haar verscheen in een grot in de Pyreneeën, in de buurt van Lourdes."

Dat zij door velen werd geloofd, resulteerde in de bouw van al die Lourdesgrotten.

Marilou Nillesen zei op 14 maart 2019 om 16:29 uur

Dank voor deze interessante opmerking, Mark! We nemen je opmerking in overweging en gaan eens kijken of we tot andere inzichten komen ;)

Dank je wel!

Ton van Riet, Gemert zei op 14 maart 2019 om 17:47 uur

Het probleem zit zoals gewoonlijk onder de schedel. Daar huizen "meningen". Ieder geloof is een mening die niet op feiten berust. (Daarom zijn er ook zoveel van.) Je kan wel je eigen mening hebben, maar niet je eigen feiten. Mark heeft gelijk, wat mij betreft. Dat Bernadette bestaan heeft en die grot kende, dat zijn "feiten". Dat zij daar iets gezien heeft is haar "mening". Dat kan niet bewezen worden. Op dat verhaal van haar zijn dus weer de meningen van de gelovigen gebaseerd. (Er zullen daar wel een heleboel mensen van profiteren al geloven ze het zelf niet.)
(Een mening heeft vaak een "emotionele" lading. Als je die mening niet deelt wordt dat vaak gevoeld als een belediging.)

Christian van der VenBHIC zei op 15 maart 2019 om 09:41 uur

Geloven en niet geloven, meningen en feiten, beide voorzien van de nodige taal en tekens, daar kun je oorlogen over voeren... en dat is ook veelvuldig gebeurd. Als BHIC staan we daar neutraal in.

Ik heb de eerste zin nu zo aangepast, dat 'verscheen' is gewijzigd in 'zou zijn verschenen'. Dat is dezelfde formulering als Wikipedia gebruikt, waar de community gebrand is op objectieve formuleringen, dus de huidige zal algemeen aanvaard neutraal zijn.

Overigens wemelen ook geloven van de feiten, Ton. En ook over de interpretatie van feiten wordt volop gediscussieerd, niet alleen binnen geloven. Dus in dat opzicht is de discussie een stuk minder zwart-wit dan je soms denkt ;-)

Ton van Riet, Gemert zei op 15 maart 2019 om 12:45 uur

Tot nog toe heeft geen van die discussies mij kunnen overtuigen. Het ultieme bewijs dat er zoiets als een god zou bestaat is er niet; en daar zijn toch al die godsdiensten aan opgehangen. Die wemelende feiten, die er aangeplakt zijn, doen er dan verder ook niet meer toe, zou ik zeggen.
Voor mij zijn mensen belangrijker dan meningen.
Overigens zijn die Lourdesgrotten wel een mooi cultureel erfgoed, net zoals grafheuvels en hunebedden bijv.

Mark Goossens zei op 16 maart 2019 om 19:32 uur

Onderhoudt BHIC meerdere websites?

Hier (wierookwijwaterworstenbrood.nl) is de wijziging niet doorgevoerd, maar op bhic.nl wel. Al het commentaar verschijnt op beide varianten.

https://wierookwijwaterenworstenbrood.nl/ontdekken/verhalen/lourdesgrot…

https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/lourdesgrotten-in-noord-brabant

Christian van der VenBHIC zei op 17 maart 2019 om 12:38 uur

Mark, goed opgemerkt. Je kunt de verhalen inderdaad op beide websites lezen en je kunt op beide websites reageren. De reacties worden over en weer bijna direct gesynchroniseerd, verhalen (die natuurlijk minder snel wijzigen) alleen gedurende de nacht. En omdat het verhaal op bhic.nl het 'bronverhaal' is en wij daar dus eventuele wijzigingen in verwerken, kan het een dag duren voordat die ook op wierookwijwaterenworstenbrood.nl zichtbaar zijn. Deze laatste website is onze speciale themawebsite over dit onderwerp. Daar vind je dus niet alleen de verhalen, maar ook alles eromheen, zoals de kaarten, het prentenboek enz.

Ton van Riet, Gemert zei op 7 april 2019 om 20:54 uur

Mensen maken anecdotes, moppen over hun leefwereld. Menselijke zwakheden, gezagsverhoudingen, het andere geslacht, enz. Zo ook over
hun geloofswereld dus. In dit verband hoorde ik er een over Lourdes.
Maria en Jozef deden mee aan een quiz en haden de hoofdprijs gewonnen.
Ze mochten wensen wat ze nog eens wilden zien in deze tijd.
Jozef wilde wel eens een moderne timmermans-werkplaats bezoeken.
Maria zei: "Ik wil graag naar Lourdes, want daar ben ik nog nooit geweest."

Marilou Nillesen zei op 8 april 2019 om 20:51 uur

Haha, da's een leuke, Ton :)

Ton van Riet zei op 15 september 2019 om 15:11 uur

Heeft er nog iemand belangstelling voor feiten?
Onlangs las ik het boek van Aat van Gilst:
"Misdadige pausen en hun handlangers."
Van harte aanbevolen.
Overigens ben ik nog steeds van mening!, dat mensen
te waardevol zijn om ze aan meningen op te hangen.

Marilou Nillesen zei op 16 september 2019 om 10:10 uur

Hallo Ton, in een wereld vol meningen zijn feiten altijd meer dan welkom ;) Goede tip, dit boek. Op de site Historiek werd er ook een interessante recensie geschreven, voor wie meer wil weten: https://historiek.net/misdadige-pausen-en-hun-gevolg/43229/

Ton van Riet, Gemert. zei op 16 september 2019 om 13:32 uur

@Marilou, ik heb die recentie gelezen, daar kan ik het wel mee eens zijn.
Soms had ik ook het gevoel dat hier en daar wel wat veel van
het "goeie" was. Maar het neemt niet weg dat er dan nog genoeg overblijft.
Wat mij intrigeert is; hoe komt het dat de menselijke geest
"besmet" raakt door deze "hersenspinsels". (en hoe kom je er weer vanaf!).
Het is mij wel duidelijk dat al deze godsdienstige systemen verstrikt
raken in het eigen verzinsels, met de meest afschrikwekkende gevolgen.
Zulke systemen hebben blijkbaar een grote aantrekkingskracht
op psychopaten en psychoten, zoals gebleken is. In dit geval met als resultaat,
dat ze al 2000 jaar bezig zijn hun "enormiteiten" weg te poetsen
met nieuwe "enormiteiten".
(Gelukkig ken ik ook een heel veel aardige mensen).

Ton van Riet, Gemert. zei op 30 mei 2020 om 17:59 uur

LOURDES.
Er wordt gebeden en gezongen.
Met mirakels zuinig omgesprongen
Dat is toch wat allen hopen.........
“Ik kan weer lopen, ik kan weer lopen!”:
riep iemand, die zich daar bevond.
Men keek verwonderd in het rond.
En riep: “Een wonder, een wonder” en bad!
“Nee”, zei de man, “mijn fiets is gejat!.

Fleur zei op 5 mei 2021 om 12:04 uur

Als documentaire fotograaf vind ik de Lourdesgrotten in Nederland een interessant onderwerp. Ik heb plannen om ze allemaal in beeld te gaan brengen. Kan iedereen een grot creëren en het een Lourdesgrot noemen?

Martien Van Wanrooij zei op 5 mei 2021 om 12:43 uur

Beste Fleur, leuk onderwerp het fotograferen van Loudesgrotten. Fotograferen doe ik puur als hobby maar bedevaartplekken vind ik prachtig. Of iedereen een zelf gecreëerde grot een Loudesgrot mag noemen is een interessante vraag. Ik meen ergens te hebben gelezen dat dergelijke devotieplekken vaak wel officieel worden ingezegend na instemming van een bisschop maar het fijne weet ik er niet meer van en kan zo ook niets meer terugvinden. Misschien zou je eens met een pastoor contact op kunnen nemen van een parochie waar zo'n Lourdesgrot staat?

Fleur zei op 5 mei 2021 om 15:34 uur

Beste Martien, dank voor de tip. Ik ga die vraag eens uitzetten.

Ton van Riet zei op 5 mei 2021 om 17:01 uur

Beste Fleur, ik zou er ook een paar tuinkabouters bijzetten voor de hedendaagse sfeer.......... Overigens ik denk dat in de Katholieke Illustratie van weleer ze wel allemaal voorbij gekomen zijn.

A.J.vanderPennen, Assen zei op 6 januari 2022 om 11:53 uur

Bij ons nieuwe huis (1949), bouwde ons pa een Lourdesgrot van sintels
uit de kolenkachel.Tijdens de watersnood (1953) stond die in het 1,5 m
hoge water. Later bouwde hij een nieuwe in den hof= achtertuin.

Marilou Nillesen zei op 6 januari 2022 om 15:25 uur

Ah wat bijzonder, A.J. van der Pennen! Was dat gebruikelijk of vormde je vader echt een uitzondering in de straat? En bestaat er mogelijk ook een foto van die we erbij mogen plaatsen?

Ik hoor het graag!

Lucas zei op 5 oktober 2022 om 19:14 uur

Beste mensen,
Ik weet dat er een grot van Bernadette was op het terrein van Moederheil in Breda, maar alles is gesloopt in 1995. Is daar enige toegankelijke documentatie over? Foto's misschien?
Alvast bedankt.

Norah zei op 6 oktober 2022 om 11:27 uur

Dag Lucas,

Het enige wat ik vinden kon, was een foto van deze grot uit ca. 1954 via pinterest.
Je googlet op -tuin moederheil-, en dan duikt het op. Het is wel een hele vage foto.
Je kunt daarom het beste deze vraag stellen bij https://stadsarchief.breda.nl
Mogelijk weet men daar meer.
Mvg.

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.