Het rijke roomse leven in brabant 1900-1970

De St. Antonius Abt-kerk in Reek

RK kerken

Xavier Smits is nog maar een paar weken als pastoor in Reek werkzaam, als hij in augustus 1923 aan het bisdom voorstelt om een nieuwe kerk voor zijn parochie te bouwen. De oude kerk uit 1789 vindt hij vuil, bekrompen en bouwvallig. De nieuwe kerk komt er, al gaat het niet allemaal van een leien dakje. Zelfs wordt de oude kerk gesloopt, ondanks de bezwaren van burgemeester Wientjes. In 1927 wordt de kerk gewijd.

de oude kerk, doorn in het oog van pastoor SmitsMeestal ging het zo: het bisdom benoemde een zogenaamde bouwpastoor in een parochie waar een nieuwe kerk zou moeten komen of een oude vervangen moest worden. "Bouwpastoors" hadden een paar trekken gemeen: ze hadden vaak zelf een goede financiële achtergrond én ze konden prima geld binnenhalen. Het lijkt er op dat het in Reek anders gegaan is.

Er zijn geen aanwijzingen dat de nieuwe pastoor van Reek, Xavier Smits, met een bepaalde bouwopdracht van het bisdom is gekomen. Hij komt zélf, na enkele weken in zijn parochie het terrein verkend te hebben, met het voorstel om een nieuwe kerk neer te gaan zetten. Het oude kerkje was "zo totaal-vervuild", schreef hij achteraf in een brief uit 1926 aan de bisschop, dat het hem had doen blozen (van schaamte nemen we aan).

Geld was geen probleem, althans zo deed Smits het voorkomen: "ik beschik over minstens ƒ 60.000,- onbezwaard kapitaal" meldde hij aan het bisdom. Hij verwachtte zonder moeite nog eens ƒ 30.000,- los te kunnen krijgen van zijn parochianen. Voor zo'n bedrag moest hij wel kunnen slagen, dacht hij. Smits had zelfs al wat voorwerk verricht. Er hoefde wat hem betreft niet een totaal nieuw ontwerp bedacht te worden. Hij had in Belfeld (in Limburg bij Venlo) een mooie kerk gezien, die heel goed als voorbeeld kon dienen. Architect Franssen had voor hem al een schets gemaakt, die hij aan het bisdom stuurde.

de bouwers aan de nieuwe kerkHet bisdom stemde toe en ruim twee weken later al presenteerde pastoor Smits zijn plannen in het Boerenbondgebouw aan zijn parochianen. Half oktober stuurde het kerkbestuur de officiële tekeningen naar Den Bosch voor de definitieve goedkeuring. Nog voordat die binnen was, liet de pastoor de boeren, die nu toch al klaar waren met aardappels rooien, aan het grondwerk beginnen.

Want de nieuwe kerk zou niet op de plaats van de oude verrijzen, maar op een nieuw perceel. En daarmee begon de ellende. Burgemeester Wientjes kwam in het geweer, omdat de kerk tussen de provinciale weg en zijn eigen tuin zou komen te staan. Hij wilde het gebouw blijkbaar niet te dichtbij hebben. De pastoor verweerde zich met de mededeling dat de kerk al vijf meter korter was geworden dan oorspronkelijk gedacht, "juist om van de heg van de burgemeester weg te blijven!"

het kerkhof waar de oude kerk stond, met de nieuwe kerk op de achtergrondMaar de tegenstand groeide: noch zijn eigen kapelaan noch de orgelbouwersfamilie Smits zagen heil in de nieuwbouwplannen. Ze probeerden zelfs het kerkbestuur, de boeren en de zusters van het klooster tegen de pastoor in te nemen (althans, zo verklaarde de pastoor aan het bisdom). Pastoor Smits liet zich echter niet tegenhouden: in december 1923 werd de bouw aanbesteed.

Alle betrokkenen, aannemers en architect, waren ingenomen met de nieuwe locatie. Op 20 december kreeg Smits van het bisdom het groene licht om aan de bouw te beginnen. Maart 1925 was de kerk klaar.

De tegenstanders van de pastoor kregen nieuwe brandstof in hun "strijd" tegen pastoor Smits met zijn plannen om de oude kerk af te breken. Dat was nodig, omdat de pastoor in financiële nood kwam. Hij had de opbrengst van het sloopmateriaal en het gebruik van bijvoorbeeld de oude vloertegels in de nieuwe kerk hard nodig om binnen zijn budget te blijven, om nog maar te zwijgen van de kosten van onderhoud en herstel van de oude kerk, waarvoor eigenlijk geen goede bestemming was.

De voorgenomen sloop stuitte op grote bezwaren van burgemeester Wientjes. Hij wendde zich tot het Rijksbureau voor de Monumentenzorg voor een advies. Monumentenzorg stuurde een architect om de situatie ter plaatse in ogenschouw te nemen. De conclusie van het bureau was, dat de kerk "ten volle waard is behouden te blijven". Monumentenzorg was ook bepaald gecharmeerd van het "met zoo mooie zware boomen omgeven" kerkhof rond de oude kerk. Een extra reden voor behoud, dus.

Deze adviezen waren echter wat de pastoor betreft aan dovemansoren gericht. In augustus 1925 besloot het kerkbestuur vergunning voor sloop bij het bisdom te vragen en in september kreeg men die. De burgemeester had het nakijken, ook al omdat hij verzuimd had te zorgen voor een monumentenverordening, zoals Monumentenzorg hem fijntjes voorhield.

de muurtjes geven op het kerkhof de plek aan waar de toren van de oude kerk stondDe sloop verliep voorspoedig, totdat men aan de toren begon. Die was niet zomaar klein te krijgen. Zelfs een vernuftig plan van een technicus van de Arbeidsinspectie leek aanvankelijk geen oplossing te bieden. Dat plan hield in dat men aan de onderkant van de toren delen van de muren zou weghakken en daar houten stutten voor in de plaats te zetten. Door die palen in brand te steken - zo was het idee - zou de toren vanzelf inzakken, zonder gevaar voor de omgeving.

Op 26 februari 1926 was het zover: onder grote publieke belangstelling (wie wil er nou niet een toren in elkaar zien zakken?) ging het vuur aan. Maar als de laatste paal geheel opgebrand is, is er nog niets met de toren gebeurd. Teleurgesteld droop het publiek af. De volgende ochtend in alle vroegte echter, rond vijf uur, zakt de toren zonder één getuige in de buurt, "spontaan" in elkaar. En, zoals voorspeld, zonder schadelijke gevolgen voor de omgeving.

de nieuwe kerk kort na de opleveringHet nieuwe kerkgebouw werd in juli 1927 door de bisschop ingewijd. De Graafsche Courant meldt in zijn verslag daarvan, dat "niet vele parochies kunnen bogen op zulk een schoon zuiver liturgisch kerkgebouw".

dit pad op het kerkhof loopt ongeveer op de plek waar je vroeger door het middenschip naar het altaar liepOp het kerkhof, waar de bomen die zo geprezen werden door Monumentenzorg, nog steeds in volle glorie oprijzen, is ook nu nog te zien waar de oude kerk uit 1789 heeft gestaan (althans de toren en het middenpad naar het altaar)...

Tot zover het verhaal van de kerk. Welke herinneringen heb je nog aan pastoors en kapelaans van de St. Antonius Abt-kerk in Reek?




Pastoor Van Kemenade Links: Pastoor Van Kemenade achter de microfoon van de nieuwe Philips geluidsinstallatie tijdens de eerste heilige mis van Nico van Munster, Reek 1957. (BHIC, 1903-000249a, Beeldcollectie Ton Cruijsen)

Want de kerk stond centraal in het godsdienstige leven van vroeger. Maar de bezieling van een parochie moest natuurlijk komen van de pastoor en zijn kapelaans. Denk aan pastoor H.J.M. van Kemenade, die in 1937 naar de parochie kwam en er daarna nog vele jaren de heilige mis verzorgde.


Of kun je pastoor J.M. Verstegen misschien nog herinneren, die in 1964 de kerkgemeenschap onder zijn hoede kreeg? Ook over hem weet je vast nog wel een verhaal of twee. Je kunt die hieronder met ons delen.





Pastoor Van Kemenade Reek in 1962: pastoor Van Kemenade en burgemeester Van de Ven bewonderen de opgespelde medailles (Pro Ecclesia et Pontifice en Orde van Oranje Nassau) bij Louis Schimmel. BHIC, 1903-000458, Beeldcollectie Ton Cruijsen)

Pastoor Verstegen

Reek in 1972: pastoor Verstegen achter de nieuwe altaartafel. (BHIC, 1903-000584, Beeldcollectie Ton Cruijsen)
11

Reacties (11)

Marij Verstegen. zei op 1 december 2007 om 20:47 uur

De bomen waar jullie op doelen betreft niet de beuken maar de Linden die het kerkhof omringen. Deze zijn monumentaal,de beuken zijn veel later aangebracht
.

Christian van der Ven, namens BHIC zei op 3 december 2007 om 12:40 uur

Dank, Marij, voor deze aanvulling! Mensen willen ze nogal eens verwarren, inderdaad, maar de beuken staan op de plek waar ooit de kerk heeft gestaan. De linden juist er omheen. :-)

Han Linders zei op 14 september 2009 om 13:44 uur

In het verhaal rond de perikelen van de oude en de nieuwe kerk mis ik dat in de oude kerk een Smitsorgel aanwezig was. De strijd tussen de Smitsen van de orgels en pastoor Smits kreeg nog een vervolg. De Smitsen boden aan het orgel te redden. Ik ken niet het hele verhaal precies maar ik weet wel dat de pastoor het orgel in elkaar heeft laten slaan. Het is nooit meer goed gekomen tussen de Smitsen en de pastoor.

Han Linders, Vught

Mariët Bruggeman, namens BHIC zei op 17 september 2009 om 11:01 uur

Beste Han,
dank je wel voor je aanvulling op ons verhaal; het wordt steeds spannender !
Misschien dat iemand anders het volledige verhaal over het Smitsorgel kan vertellen ?

Nico van Duren zei op 3 oktober 2012 om 22:53 uur

Het volledige verhaal over het Smitsorgel is te vinden op deze site.

Marilou Nillesen, namens BHIC zei op 4 oktober 2012 om 08:18 uur

@Nico: Bedankt voor het linkje! Mooie site.

erna zei op 3 maart 2023 om 12:03 uur

het is toch niet de petrus kerk? maar de St Antonius Abt?? of ben ik nou in de war

Norah zei op 3 maart 2023 om 13:00 uur

Het gaat over de Sint-Antonius Abt - kerk, Erna.
Mvg.

Erna zei op 3 maart 2023 om 18:13 uur

Weet ik Norah, maar onderaan bij de foto’s staat: als u nog iets meer weet over de petruskerk.
Die dus

Norah zei op 3 maart 2023 om 19:48 uur

Erna, je hebt helemaal gelijk! Las het naderhand ook.
Dhr. Wols heeft zich vergist, en het zou eigenlijk veranderd moeten worden.
Mvg.

Marilou NillesenBHIC zei op 4 maart 2023 om 17:53 uur

Daar kan ik het alleen maar óók mee eens zijn ;) De tekst is inmiddels aangepast. Bedankt voor jullie oplettendheid!

Reactie toevoegen

Je e-mailadres is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.

Platte tekst

  • Geen HTML toegestaan.
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.